اداره دامپزشکی سرخه

پژوهشکده فناوری‌های نوین زیستی دانشگاه زنجان

وحید سلمانی، هیات علمی گروه علوم دامی پژوهشکده فناوری‌های نوین زیستی دانشگاه زنجان

رضا معصومی، استادیار و مدیر گروه علوم دامی پژوهشکده فناوری‌های نوین زیستی

انتقال جنین در دام‌های سنگین به ویژه گاو، امری عادی و تقریبا مرسوم است، اما تاکنون این مقوله برای دام سبک به صورت تجاری صورت نگرفته و محققان ایرانی در استان زنجان به دنبال راهی برای تجاری سازی آن هستند.

به گزارش خبرنگار ایانا، بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، در حال حاضر، بیش از ۴۲ درصد کل گوشت قرمز تولیدی در کشور که نزدیک به ۹۳ هزار تن در سال است، توسط حدود ۵۰ میلیون رأس گوسفند در قالب ۲۷ نژاد تولید می‌شود؛ اگرچه، این مقدار گوشت تولید شده پاسخگوی نیاز رو به افزایش جمعیت کشور نیست. در سال­‌های اخیر، با توجه به تغییر شرایط اقلیمی و به تبع آن تغییر سیاست­های دولت، توجه ویژه­ای به دام‌های سبک جهت تولید گوشت و شیر مورد نیاز کشور در مقایسه با نگهداری و پرورش گاو شده است.

در این میان، افزایش بازدهی در تولید گوشت گوسفند از اهمیت خاصی برخوردار است. با اصلاح نژاد دام‌های بومی و اجرای برنامه‌­های تغذیه­‌ای و تولید­مثلی مناسب می­‌توان تا حدی تولید گوشت کشور را افزایش داد. در شرایط حاضر با توجه به بهره­وری پایین، گوسفند­داری سنتی به‌خصوص در سال­‌هایی که به‌علت شرایط آب و هوایی نا­مناسب مراتع فقیر­تر هستند کمتر به­صرفه بوده؛ به طوریکه درآمد ناشی از گوسفند­داری سنتی متناسب با هزینه­‌های انجام شده نیست. در چنین شرایطی افزایش عملکرد تولیدی و تولید­مثلی گوسفندان از طریق اعمال شیوه­‌های مناسب مدیریتی می‌­تواند موجب سود­آوری بیشتر برای صنعت گوسفند­داری شود.

به هر ترتیب، صنعت دامپروری کشور به دلیل تغییر شرایط اقلیمی و به‌ویژه بازدهی پایین تولیدات دامی قادر به تامین کامل گوشت قرمز مورد نیاز کشور نیست. بر اساس آمار رسمی منتشر شده در سال گذشته، ۱۰۰ هزار و ۲۰۰ تن گوشت قرمز به ارزش ۴۲۵ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار از کشورهای مختلفی مانند چین، آلمان، استرالیا، امارات، برزیل، ترکیه، عمان، هلند و‌... به کشور وارد شده که از نظر وزنی ۴۴,۸ درصد و از نظر ارزشی ۲۰.۳ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است.

این در حالی است که از نظر تمامی متخصصان دامپروری کشور، با انجام برنامه‌های اصلاحی منسجم، ایران توان تولید و تامین تمامی گوشت مورد نیاز کشور را دارا است.

در همین راستا، بومی­سازی و تجاری­سازی تکنولوژی­‌های تولید­مثلی در گوسفند مانند تولید رویان­‌های آزمایشگاهی روند اصلاح نژاد، پیشرفت ژنتیکی، راندمان تولید­مثل و تولید این حیوان را به‌شدت افزایش خواهد داد و کمک شایانی به افزایش تولید گوشت گوسفند خواهد کرد. بنابر اظهارات مکرر وزیر و معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور دام، خودکفایی در تولید گوشت قرمز در اولویت برنامه­‌های وزارت کشاورزی قرار دارد.

تحقق این طرح و بومی­‌سازی تکنولوژی تولید رویان­‌های آزمایشگاهی در استان زنجان نه تنها موجب افزایش راندمان تولید­مثلی گله­‌های گوسفند و به تبع آن افزایش تولید فراورده­‌های دامی (شیر و گوشت) خواهد شد، بلکه موجب گسترش فعالیت­‌های پژوهشی و تولید علم در دانشگاه زنجان می‌شود.

همانگونه که طرح افزایش دوقلو­زایی گوسفند نژاد افشاری و همچنین تولید اسپرم منجمد و بومی‌سازی آن توسط همکاران گروه علوم دامی دانشگاه زنجان در سال­‌های گذشته تا اکنون، کمک شایان توجهی به دامداران استان زنجان و همچنین استان­‌های دیگر کرده است. امید می­‌رود که تولید رویان­‌های منجمد گوسفند توسط پژوهشکده فن­‌آوری­‌های نوین زیستی دانشگاه زنجان، علاوه بر کمک به تامین گوشت و شیر مورد نیاز مردم و افزایش اشتغال و بهره‌­وری در صنعت گوسفندداری، محلی جهت درآمدزایی برای دانشگاه زنجان و البته کل کشور باشد.

این طرح که برای نخستین بار در گوسفند نژاد افشاری اجرا می‌شود، ۲ هدف عمده را دنبال می‌کند؛ یکی تولید بیشتر جنین از یک دام با ارزش ژنتیکی بالا و دیگری افزایش سرعت پیشرفت ژنتیکی گله‌های کشور.

خلاصه طرح به این شکل است که در آزمایشگاه، تولید جنین گوسفند انجام گرفته و سپس تعدادی از آنها به دام‌ها منتقل می‌شود. ضمن اینکه پتانسیل دوقلوزایی نیز در این دام‌ها افزایش خواهد یافت.

نژادهایی که به طور طبیعی و یا بعد از انجام اصلاح‌نژاد، پتانسیل دوقلوزایی پیدا کرده باشند، در طول دوره زندگی‌شان تعداد محدودی قادر به زایش بوده و بعد از آن حذف می‌شوند. بنابراین محققان علوم دامی به دنبال راهی هستند تا بتوانند از این دام که ارزش ژنتیکی بالایی دارد، تعداد بره‌های بیشتری بگیرند. به همین دلیل می‌توان پایه تولید جنین‌های آزمایشگاهی را از همین دام‌ها تهیه و جنین حاصل شده را به دام‌های دیگری که شاید از لحاظ ژنتیکی ارزش چندانی نداشته باشند، انتقال داد. طبق تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه زنجان، اکنون گوسفند افشاری، بهترین نژادی است که می‌توان در طرح تولید رویان‌های آزمایشگاهی از آن استفاده کرد. این طرح، جزو طرح‌های اقتصاد مقاومتی دانشگاه زنجان بوده و در این استان به تایید رسیده است. البته طرح مورد نظر در سطح کشور مطرح شده و در حال حاضر توسط پژوهشگران در حال اجراست.